ธาตุ: องค์ประกอบพื้นฐานของสสาร (The Elements: A Very Short Introduction)
ธาตุ: องค์ประกอบพื้นฐานของสสาร
แปลจาก The Elements: A Very Short Introduction (2002)
เขียนโดย Philip Ball แปลโดยสว่าง พงศ์ศิริพัฒน์ บรรณาธิการโดย ดร.วุทธิพันธุ์ ปรัชญพฤทธิ์ โครงการจัดพิมพ์คบไฟ พิมพ์ครั้งแรก กันยายน พ.ศ. 2551 จำนวน 240 หน้า ปกอ่อน
ISBN: 9789741078172
คำนำ
เมื่อผู้เขียนได้รับการทาบทามให้เขียนหนังสือที่กล่าวถึงเรื่องธาตุในลักษณะเบื้องต้น เพื่อเข้าคู่กับหนังสือของผู้เขียนอีกเล่มหนึ่งชื่อ Stories of the Invisible ซึ่งเป็นหนังสือที่กล่าวถึงเรื่องโมเลกุลในลักษณะเบื้องต้น ผู้เขียนมีความรู้สึกหลายอย่างปะปนกัน ว่าไปแล้วในหนังสือเล่มนั้น ผู้เขียนดูเหมือนไม่ได้ให้เกียรติกับตารางธาตุเท่าใดนัก ทั้งๆ ที่ตารางธาตุนั้นเป็นเหมือนภาพหมู่อันเลื่องลือของบรรดาธาตุทางเคมีทั้งหมดเท่าที่รู้จักกัน กล่าวให้เฉพาะเจาะจงลงไป ผู้เขียนได้เสนอว่านักเคมีได้ยุติแนวคิดที่ว่าวิชาเคมีนั้นเริ่มต้นด้วยตารางธาตุนี้ ทั้งนี้เพราะว่าความเข้าใจพื้นฐานของวิทยาศาสตร์เกี่ยวกับโมเลกุลนั้นจำเป็นต้องกล่าวถึงธาตุต่างๆ เพียงจำนวนไม่กี่ธาตุจากธาตุทั้งหมด 100 กว่าชนิดที่อยู่ในตารางนี้ คงไม่มีอาจารย์สอนเปียโนคนใดเริ่มต้นสอนลูกศิษย์วัยเยาว์ของตนด้วยการให้เล่นโน้ตทุกตัวทั้งหมดที่อยู่บนคีย์บอร์ด คงจะดีกว่ามากถ้าสามารถแสดงให้เห็นว่าด้วยโน้ตเพียงไม่กี่ตัวก็เพียงพอที่จะสามารถสร้างเพลงง่ายๆ ได้มากมายแล้ว วิชาเคมีนั้นเกี่ยวข้องกับเรื่องสารประกอบและโมเลกุล มิใช่ลำพังเพียงแค่เรื่องธาตุอย่างเดียวล้วนๆ เช่นเดียวกับที่วิชาดนตรีนั้นเกี่ยวข้องกับทำนองเพลง (Tunes) คอร์ด (Chords) และการประสานเสียง (Harmonies) ไม่ใช่เพียงแค่เรื่องตัวโน้ตอย่างเดียวล้วนๆ
ทว่าไม่มีผู้ใดที่เป็นนักเคมีอย่างแท้จริงจะสามารถละเลยเรื่องธาตุได้ และนั่นก็รวมทั้งตัวผู้เขียนเองด้วย รวมถึง Oliver Wolf Sacks (1933-2015) ผู้ซึ่งในวัยเด็กเขาได้สะสมธาตุต่างๆ แบบเดียวกับที่เด็กผู้ชายคนอื่นๆ สะสมแสตมป์หรือสะสมเหรียญ เขาต้องการเป็นเจ้าของธาตุให้ได้ครบทุกชนิด ในทศวรรษ 1940 นั้นไม่ยากเท่าใดนักที่จะซื้อหาธาตุที่ต้องการสะสมเหล่านี้ เขาสามารถไปที่ร้านกริฟฟินแอนด์แทตล็อค (Griffin & Tatlock) ในเมืองฟินช์ลีย์ (Finchley) ทางตอนเหนือของกรุงลอนดอน และใช้เงินค่าขนมซื้อก้อนโซเดียมมาสักก้อน ซึ่งเขาสามารถนำโซเดียมชิ้นเล็กๆ ไปโยนลงน้ำให้มันพ่นเป็นฟองเสียงดังฟู่ๆ อยู่บนผิวน้ำของสระไฮเกท (Highgate Ponds) ซึ่งอยู่ใกล้ๆ บ้านของเขา ผู้เขียนรู้สึกอิจฉา Sacks เป็นยิ่งนัก ผู้เขียนทำได้ดีที่สุดก็เพียงแค่ลักลอบนำก้อนกำมะถันและปรอทซึ่งบรรจุอยู่ในขวดออกมาจากห้องทดลองที่โรงเรียนเท่านั้น
ธาตุเหล่านี้เป็นเหมือนหินมีค่าหรือขนมหวานหรูๆ ผู้เขียนต้องการที่จะสัมผัสและดมมัน แม้ว่ายังรอบคอบพอที่จะไม่ลองชิม ประสบการณ์จากการสัมผัสที่เย้ายวนยิ่งทวีขึ้นอีกเมื่อรู้ว่าสสารเหล่านี้มีความบริสุทธิ์ มิได้เป็นโลหะผสม ไม่สามารถแยกย่อยลงไปเป็นสสารชนิดอื่นอีกต่อไปได้ พวกมันเป็นเหมือนสารตั้งต้นแห่งการก่อกำเนิด (Primal Stuff of Creation) ที่วางอยู่บนมือของผู้เขียน
ด้วยเหตุนี้ผู้เขียนจึงตระหนักว่าตนเองไม่สามารถต้านทานความเย้ายวนที่จะเขียนถึงเรื่องธาตุได้ ทว่าผู้เขียนก็เริ่มตระหนักอีกเช่นกันว่าการแนะนำให้รู้จักกับธาตุนั้น ว่าไปแล้วก็ไม่จำเป็นต้องเป็นการเที่ยวพาชมตารางธาตุซึ่งก็มีนักเขียนคนอื่นๆ ได้ทำไว้ก่อนหน้าผู้เขียนแล้ว และด้วยความเชี่ยวชาญมากกว่าหรือมีความละเอียดลออมากกว่าที่ผู้เขียนจะสามารถทำได้ เรื่องราวเกี่ยวกับธาตุต่างๆ นั้นเป็นเรื่องราวความสัมพันธ์ของเราที่มีกับสสาร เป็นเรื่องราวที่มีมาก่อนแนวคิดเรื่องตารางธาตุนานทีเดียว ความรู้สึกใกล้ชิดกับสสารทั้งหลายนั้นไม่จำเป็นต้องขึ้นกับความรู้อย่างละเอียดเกี่ยวกับซิลิกอน (Silicon) ฟอสฟอรัส (Phosphorus) หรือโมลิบดินัม (Molybdenum) ความรู้สึกเช่นนี้สามารถพรั่งพรูมาจากความหนาแน่นอันชวนให้เพลิดเพลินของแท่งโลหะเงิน ความหวานและเย็นชื่นใจของน้ำ และความเรียบสนิทต่อผิวสัมผัสของหยกที่ได้รับการเจียระไนแล้ว นั่นเป็นแหล่งที่มาของคำถามพื้นฐานว่าโลกนี้สร้างขึ้นจากอะไร?
ดังนั้นในหนังสือเล่มนี้จึงมีธาตุบางอย่างที่คุณจะไม่พบในตารางธาตุใดๆ เช่น ธาตุน้ำและธาตุอากาศ เกลือ โฟลจิสตอน (Phlogiston) อันลึกลับ ไม่ว่าวิชาเคมีในปัจจุบันจะฉีกมันทิ้งหรือยกเลิกไปอย่างสิ้นเชิงแล้วก็ตาม พวกมันก็มีส่วนอยู่ในตำนานที่มาของตารางนี้ และมีส่วนอยู่ในบรรดาสัญลักษณ์เชิงอารยธรรมของเรา
[con·tin·ue]
บทที่ 1 ธาตุทั้งสี่ของอริสโตเติล: ธาตุจากยุคอดีต (Aristotle's Quartet: The Elements in Antiquity)
ชิ้นส่วนต่างๆ ของปริศนา
ธาตุแห่งบทกวี
ยุคของโลหะ
นักคัยมี (Chymist) ช่างสงสัย
บทที่ 2 การปฏิวัติ: ออกซิเจนเปลี่ยนแปลงโลกอย่างไร (Revolution: How Oxygen Changed the World)
อะไรบางสิ่งที่อยู่ในอากาศ
เงาของออกซิเจน
ร่องรอยของชีวิต
บทที่ 3 ทองคำ: ธาตุแห่งความรุ่งโรจน์และต้องคำสาป (Gold: The Glorious and Accursed Element)
ทอง ธาตุที่สะดุดตา
สูตรทองคำ
โลหะที่เป็นเงินตรา
ทองคำเหลว
โลหะที่สูงศักดิ์ที่สุด
บทที่ 4 วิถีแปด: การจัดเรียงธาตุทั้งหลายให้เป็นระบบ (The Eightfold Path: Organizing the Elements)
โลกใบเล็ก
สสารแรกเริ่ม (Primal Matter)
ภายในอะตอม
แบบแผน (Patterns) และความคล้ายคลึงกัน (Affinities)
การอ่านตาราง
บทที่ 5 โรงงานผลิตอะตอม: การสร้างธาตุชนิดใหม่ (The Atom Factories: Making New Elements)
จะผ่าแยกอะตอมได้อย่างไร
สุดชายขอบ
แตกเป็นชิ้นเล็กชิ้นน้อย
พลูโตเนียมกับระเบิด
พลังแห่งดาวฤกษ์
การผลิตธาตุชนิดใหม่ๆ
การค้นหาเกาะแห่งเสถียรภาพ
เคมีอะตอมเดี่ยว
บทที่ 6 พี่น้องทางเคมี: เหตุใดไอโซโทปจึงมีประโยชน์ (The Chemical Brothers: Why Isotopes Are Useful)
ทำให้ค่าน้ำหนักอะตอมของธาตุต่างๆ เป็นเลขจำนวนเต็ม
อายุของคาร์บอน
การหาอายุของจักรวาล
ประวัติศาสตร์ในน้ำแข็ง
การบำบัดด้วยการฉายกัมมันตรังสี
บทที่ 7 เพื่อบรรดาจุดประสงค์ในทางปฏิบัติ: เทคโนโลยีของธาตุ (For All Pratical Purposes: Technologies of the Elements)
ชิปสารพัดประโยชน์
โลหะเงินชนิดใหม่
ธาตุแรร์เอิร์ธที่หายากและมีสีสัน
ก๊าซขี้เกียจ
เกี่ยวกับผู้เขียน
Philip Ball เป็นนักเขียนสารคดีด้านวิทยาศาสตร์และบรรณาธิการที่ปรึกษาให้กับนิตยสาร Nature โดยก่อนหน้านั้นเขาเคยทำหน้าที่เป็นบรรณาธิการทางด้านเคมีและฟิสิกส์ให้กับนิตยสารฉบับนี้อยู่กว่า 10 ปี เขาทำงานเขียนครอบคลุมเนื้อหาด้านวิทยาศาสตร์ทุกสาขาให้กับสำนักพิมพ์ระดับนานาชาติ และออกรายการทางโทรทัศน์และวิทยุอยู่เป็นระยะๆ หนังสือเล่มก่อนๆ ของเขาได้แก่ H2O: A Biography of Water (1999), Bright Earth: Art and the Invention of Colour (2001) และ Stories of the Invisible: A Guided Tour of Molecules (2001) เขาจบการศึกษาด้านเคมีจาก University of Oxford และปริญญาเอกด้านฟิสิกส์ที่ University of Bristol ปัจจุบันเขาใช้ชีวิตอยู่ที่กรุงลอนดอน สหราชอาณาจักร
"Reading make a full man, conference a ready man, and writing an exact man. การอ่านทำให้เป็นคนที่สมบูรณ์ การเสวนาทำให้เป็นคนที่พร้อม และการเขียนทำให้เป็นคนที่เที่ยงตรง" - Francis Bacon (1561-1626)
Reading & Working: ยิ่งอ่านก็ยิ่งรู้! ยิ่งทำงานก็ยิ่งเก่ง! หนังสือแปลคัดสรรบนชั้นหนังสือส่วนตัว Beautiful Quietness: เงียบแต่ไม่เหงา! ดินแดนแห่งการอ่านและพื้นที่ทางความคิด โลกของนักอ่านและพรมแดนแห่งความรู้ การอ่านสะท้อนความคิด ความคิดสะท้อนตัวตน ตัวตนสะท้อนจิตวิญญาณ Changing Lives, One Book at a Time ห้องสมุดมีชีวิต ...ชีวิตดีๆ ทีละเล่ม อ่านเถิดชาวไทย! การอ่านคือรากฐานที่สำคัญ [อากาศ อาหาร การอ่าน] If you don't like to read, you haven't found the right book. Readers of the World. pruetsara.wixsite.com